نخبه‌ستیزان چرا و چگونه نخبه‌خواه شدند؟

سخن‌گوی دولت رئیسی از ابلاغ آیین‌نامه «حمایت از نخبگان غیر ایرانی» خبر داد، و هدف از این آیین‌نامه را چنین عنوان کرد «بهره‌مندی از دانش و تخصص نخبگان غیر ایرانی».

بر اساس این آیین‌نامه «نخبگان غیر ایرانی در صورت دارا بودن شرایط نخبگی، از کلیه امتیازات شهروندی به استثنای تابعیت و تصدی مناصب مذکور در ماده (۹۸۲) قانون مدنی برخوردار می‌شوند.»

حدود 5 سال قبل، در یادداشتی که به بهانه بازداشت کاوه مدنی منتشر کردم، او را در سویی، و کارلوس کی‌روش، و بسیاری از متخصصان صنعت هسته‌ای اعم از آلمانی و روسی و پاکستانی و… را در سویی دیگر قرار دادم تا نشان دهم که ماجرای «تخصص‌گرایی» در نظام جمهوری اسلامی با چه ناسازگاری‌هایی در عرصه‌ی نظر و عمل مواجه است.

5 سال پس از آن دوران، در حالی که ستون خیمه‌ی دولت رئیسی را دانش‌آموختگان دانشگاه امام صادق تشکیل می‌دهند، خبر می‌رسد که این دولت به ارائه‌ی برنامه‌ای در راستای جذب نخبگان غیر ایرانی پرداخته است. این برنامه‌ی دولت، بدون تردید با انتقادات فراوانی از جانب منتقدانِ نظام جمهوری اسلامی، و منتقدان دولت سیزدهم مواجه خواهد شد، اما تمامی این انتقادات ورای این نکته‌ی بنیادین است که سیاستِ جذب نخبگان خارجی، سیاست و برنامه‌ای بسیار درست و قابل تأیید است.

به دیگر بیان، جذب نخبگان خارجی، سیاست و برنامه‌ای بسیار درست و قابل دفاع است که از جانب دولتی ضعیف و غیرقابل دفاع، مطرح شده است، و گام نهادن در راستای تحقق این سیاست و برنامه، سودای باطل و خیال خامی بیش نخواهد بود.

اما چرا؟

رهبر انقلاب از سال‌ها پیش تاکنون، بارها در عرصه‌ی نظر نشان داده که خواستارِ نقش‌آفرینی برجسته‌ای از جانب نخبگان ایرانی در عرصه‌های مختلف علوم و فنون است. این تمایل و رغبت آیت‌الله خامنه‌ای را بر اساس نظام نظری و مشی عملی ایشان نمی‌توان نادیده انگاشت و تأیید نکرد. اما و هزار اما! هم‌ایشان، این تمایل و رغبت را با یک قید و تبصره‌ی بنیادین در نظر دارد که عبارت است از تمایل و رغبت به فعالیت و حضور برجسته‌ی نخبگانِ متعهد و معتقد و ملتزم به مبانی ایدئولوژیک نظام.

این قید و تبصره‌ی بنیادین، طی حدود 33 سال اخیر، در جوار علل و دلایل دیگر، سبب شده تا در میان امواج خروشان مهاجرت ایرانیان به خارج از کشور، حضور برجسته‌ی نخبگان علمی، بیش از سایرین، ملموس و مشهود باشد.

در این میان، نگارنده‌ی این سطور طی حدود دو دهه‌ی اخیر، بارها به طرح این مسئله در قالب هشدار و انذار نسبت به متولیان نظام سیاسی حاکم پرداخت که فرجام محتوم این نوع مواجهه با ماجرای «جذب نخبگان» چیزی نخواهد بود جز افزایش دامنه‌ی مهاجرت نخبگان، و در نهایت نیاز کشور به حضور و فعالیت «نخبگان خارجی».

و اینک، ابلاغ آیین نامه‌ی اخیر دولت مبنی بر «حمایت از نخبگان غیر ایرانی»، دقیقاً و عمیقاً رسیدن نظام ابه همان نکته و نقطه‌ی پیش‌بینی شده از جانب امثال نگارنده‌ی این سطور است.

طی 44 سال اخیر، سازمان آموزش پرورش از سویی، و نهاد آموزش از دیگر سو، نتوانستند نسل جدید جوانان ایرانی را کاملاً در مرزهای اعتقاد و التزام به مبانی ایدئولوژیک نظام قرار دهند، و با توجه به این مسئله، انتظار می‌رفت تا در عرصه‌ی فعالیت‌های علمی، با ایجاد یک دوگانه‌ی ایدئولوژیک مواجه باشیم. مبنای این «دوگانه‌ی ایدئولوژیک» از این قرار و بر این مدار است که از یک سو، با عرصه‌ی علوم تجربی انسانی مواجه باشیم که فعالیت در آن با توجه به لزوم اعتقاد و التزام به مبانی ایدئولوژیک نظام، با تحدید فراوان مواجه شود، و از دیگر سو، با عرصه‌ی علوم تجربی طبیعی مواجه باشیم که فعالیت در آن با توجه به عدم نیاز به آن مبانی ایدئولوژیک، دارای سهولت بیشتر باشد.

اما مواجهه‌ی عملی نظام سیاسی حاکم با عرصه‌ی علوم و فنون در وجه آکادمیک، به گونه‌ای رقم خورد که حتی در عرصه‌ی علوم تجربی طبیعی نیز بسیاری از نخبگان با موانعی از جنس و سنخ همان مبانی ایدئولوژیک مواجه شده، و به یکی از این سه را کشیده شدند: 1- پذیرش، یا حداقل تظاهر به پذیرش آن مبانی ایدئولوژیک 2- خروج از عرصه‌ی آکادمیک و عدم ادامه‌ی تحصیلات 3- مهاجرت به دیگر کشورها.

و اینک، دولت ابراهیم رئیسی اگرچه خود را مسلح و مجهز به «نخبگانِ» دانش آموخته‌ی دانشگاه امام صادق می‌داند که در تعهد و اعتقاد و التزام ایشان به مبانی ایدئولوژیک نظام تردیدی ندارد، اما در عرصه‌ی واقعیات ملموس و مشهود، این دولت دریافته که راهی جز رجوع به نخبگانِ حقیقی در عرصه‌های مختلف مرتبط با اداره کشور، ندارد.

اما در این زمینه، پرسش این است که آیا نخبگان غیرایرانی دارای تعهد و اعتقاد و التزام به مبانی ایدئولوژیک نظام خواهند بود؟ پرواضح است که چنین نیست و چنین نخواهد بود، و چون چنین است، صورت‌بندی دقیق و عمیقِ سیاست نظام جمهوری اسلامی طی دهه‌های اخیر درباره بهره‌گیری از نخبگان، جز این نیست که مسیر را برای حذف نخبگان ایرانیِ غیرمتعهد و غیرملتزم به مبانی ایدئولوژیک نظام، فراخ و هم‌وار کرد، تا در غیاب ایشان، اقدام به جذب نخبگانِ غیرایرانیِ دارای عدم اعتقاد و التزام به مبانی ایدئولوژیک نظام، کند.

اما دیگر پرسش این است که آیا این نظام، قادر به جذب این نخبگان غیرایرانی خواهد بود؟ هرگز! چرا که، با توجه به ترسیم مختصات و مشخصاتی که از نوع مواجهه‌ی نظام با شهروندان غیرایرانیِ حاضر در ایران، در افکار عمومی در جهان صورت گرفته، و علاوه بر این، با توجه به حبس و حتی مرگ برخی از نخبگان ایرانی طی سالیان اخیر در درون کشور، فضایی مناسب و مساعد در راستای جذب و پذیرش نخبگان غیرایرانی در کشور وجود ندارد. در حالی که، همان‌گونه که پیش از این اشاره شد، جذب نخبگان غیرایرانی از گذشته تا هنوز، سیاست و برنامه‌ای بسیار درست و قابل دفاع است، چرا که، این سیاست و برنامه، از یک سو، باعث ارتقاء سطح دانش و آموزش در کشور، و از دیگر سو، باعث رشد و توسعه‌ی اقتصادی در کشور خواهد بود. اما این سیاست و برنامه، در دولت ابراهیم رئیسی، و در زمانه‌ی اکنونِ ایران، چیزی جز طفل از پیش مُرده، نخواهد بود.

نی ما جوادپورمجموعه آثار

جامعه بسته و دوستان آن

ساده‌نگاری و ساده‌انگاری

عطش انقلاب در سراب اتحاد

مخلوقات اشرف

بازگشت به جدید

دو حکومت، دو بختیار، دو ترور

خریدِ حمید

تقلید تولید و تولید مقلد

ایران و کاتخونِ شیعه

پیکار با انکار ایران

بی‌شـرف

نی ما جوادپور مجموعه آثار