توهمِ تو هم – نی ما جوادپور

هیچ‌گاه عظمتی بر اساس دروغ بنا نشده است. دروغ گاهی زنده می‌دارد، اما هیچ‌گاه نمی‌پروراند… آزادی به معنی ِگفتن هرچه بر زبان آید، و زیاد کردن روزنامه‌های جنجالی، نیست. هم‌چنان که استقرار دیکتاتوری را به نام آزادیِ آینده‌ی بشر، آزادی نمی‌دانیم. آزادی، مقدم بر هر چیز، یعنی پرهیز از دروغ. جایی که دروغ بال و پر بگشاید، استبداد یا ظاهر می‌شود یا ادامه می‌یابد.

آلبر کامو / برده‌گی و کینه

…

«فردی که این مطلب را پخش کرده است تعزیر و اخراج می‌گردد و دست‌اندرکاران آن تعزیر خواهند شد. در صورتی که ثابت شود قصد توهین درکار بوده است، بلاشک فرد توهین کننده محکوم به اعدام است.»

این واکنش آیت‌الله خمینی به پخش برنامه‌ای از صداوسیما به مناسبت ولادت دختر پیامبر اسلام، در ۸ بهمن ۱۳۶۷ است. علت این‌که رهبر انقلاب «فرد توهین کننده» را محکوم به اعدام دانسته، این بود که در آن برنامه‌ی رادیویی یکی از زنان ایرانی الگوی خود را در زندگی «اوشین» دانسته بود.

این ماجرا، سیمای تمام‌نمای رسانه‌ای ایدئولوژیک به عنوان صداوسیما طی ۴۴ سال اخیر است. رسانه‌ای که نطفه‌ی آن در انحصارگرایی ایدئولوژیک بسته شد، آن‌هم در دورانی که شعاع دست‌رسی ایرانیان به رسانه‌های جهانی، در به‌ترین حالت، محدود به چند شبکه‌ی رادیویی بود.

اما پس از درگذشت آیت‌الله خمینی، و پایان جنگ ۸ ساله با عراق، دوران رهبری آیت‌الله خامنه‌ای باعث ایجاد حساسیت‌های ایدئولوژیک جدیدی درباره صداوسیما شد. در این دوران، شعاع دست‌رسی ایرانیان به رسانه‌های جهانی، علی‌رغم تمایل حکومت، افزایش یافت. به دیگر بیان، در این دوران، مرزهای رسانه قابل تقلیل به مرزهای جغرافیایی نبود.

بر این اساس، نظام سیاسی حاکم در ایران دریافته بود که در مواجهه با جامعه‌، از امکان مطلقِ انسداد رسانه‌ای در وجه اینترنتی و ماهواره‌ای برخوردار نیست، و چون چنین است، باید از یک‌سو، تا حداکثر ممکن در راستای همان انحصارگرایی ایدئولوژیک، شعاع دست‌رسی ایرانیان به رسانه‌های خارجی را کاهش دهد، و از دیگرسو، به تولید برنامه‌هایی بپردازد در راستای مقابله با تأثیرات روانی و فرهنگی و سیاسی رسانه‌های خارجی بر جامعه‌ی ایران.

اما در سوی دیگر ماجرا، جامعه‌ی ایران در عرصه‌ی رسانه، با دو مشکل دیگر نیز مواجه بود. معنا و مبنای مشکل نخست این بود که به علت دهه‌ها زیست در ظل و ذیل انحصارگرایی ایدئولوژیکِ رسانه‌ای ِاز جانب حکومت، میزان فهم و درک و دریافت این جامعه از استانداردها و موازین و معاییر حرفه‌ایِ رسانه‌ای در پایین‌ترین حد ممکن قرار گرفته بود. در این میدان و در این دوران، انتقادات و مخالفت‌ها با نظام سیاسی حاکم، جامعه‌ی ایران را از موضع سلبی در این شرایطِ اعتقادی- احساسی قرار داده بود که «هرآن‌چه رسانه‌های حکومتی بگویند بی‌اعتبار است.» اما در عین‌حال، همین جامعه درنیافته و نیاموخته بود که اصولاً و اساساً چگونه می‌توان از وجه فرهنگی به تشخیصی صحیح و سلیم درباره موازین و معاییر حرفه‌ایِ رسانه‌ای دست یافت.

فرجام محتوم این مشکل نخست، ایجاد و بسطِ مشکل دوم بود. معنا و مبنای این مشکل دوم برای جامعه‌ی ایران این بود که رسانه‌هایی در خارج از کشور ظهور و بروز داشتند بر محور و مدارِ مخالفت با نظام سیاسی حاکم در ایران. این رسانه‌ها، نه‌تنها می‌توانستند باعث ایجاد مشکل برای جامعه‌ی ایران نباشند، بلکه می‌توانستند باعث رفع مشکل نخست برای جامعه‌ی ایران باشند. به دیگر بیان، این رسانه‌ها می‌توانستند با اعتقاد و التزام به مشی حرفه‌ای و غیرایدئولوژیک، باعث تصحیح و ترمیم و رفع مشکلِ نخست شوند. اما در عرصه‌ی واقعیات ملموس و مشهود، تجربه‌ی تاریخی، شاهد عادل این مدعاست که اکثر قریب به اتفاق این رسانه‌ها، چیزی نبودند جز روی دیگر همان سکه‌ی رایج در بازار مشی ایدئولوژیک و غیرحرفه‌ایِ رسانه‌ای که جامعه‌ی ایران سال‌ها در ظل و ذیل آن‌ها زیسته بود.

رسانه‌های خارجی در وجه غالب سیاسی و اعتقادی، در این میدان و در این دوران، اعتبار خود را تنها از موضع سلبی مدیون و مرهونِ حمله و هجمه به ارکان نظام سیاسی حاکم در ایران بودند. از این منظر، نظام و ساختار رسانه‌ای حکومت در ایران، در بستر رسانه به تولیدِ مثل پرداخته بود و اخلاف خود را در اردوگاه مخالفان خود، ساخته و پرداخته و پرورش داده بود.

در این میدان و در این دوران، جامعه‌ی ایران بر خوانی نشسته بود که خوراکِ آن جز مشی ایدئولوژیک و غیرحرفه‌ای در عرصه ی رسانه نبود، اما این خوراک در دو ظرف ارائه می‌شد؛ یکی، ظرفِ حمایت از حکومتِ مستقر، و دیگری، ظرف مخالفت با همان حکومت.

فرجام منحوس استقرار و استمرار این فضا بر وجه غالب رسانه‌ای در جامعه‌ی ایران، چیزی جز این نبود که طرفینِ مجادله و مخاصمه در مسلخ سیاست بنشینند و ذهن و ضمیر جامعه را بر نطعِ ایدئولوژی بنشانند و اعتبار از یکدیگر، با سلاخی حقیقت و واقعیت، بستانند.

در یک سوی این ماجرای آفت‌خیز و حسرت‌آمیز، رسانه‌های حامی حکومت، با توسل و تمسک به انواع دغا و دغل، در کارِ اثبات مدعیات خود و نقض و نفی مدعیات مخالفان بودند، و در دیگر سو، رسانه‌های مخالف حکومت نیز از توسل و تمسک به همان نوع دغا و دغل هیچ‌گونه پروایی نداشتند. رسانه‌های حکومتی، مدعیات رسانه‌های مخالف حکومت را با توسل و تمسک به همان مشی منحوس، در ذهن و ضمیر جامعه بی‌اعتبار جلوه می‌دادند، و اردوگاه مخالفان نیز گامی جز در همین وادی برنمی‌داشتند.

برای نمونه، در اشاره به موردی نزدیک در همین زمینه، در ماجرای مناقشه‌ی اسرائیل و فلسطین، رسانه‌های حکومتی به همان نسبت با توسل و تمسک به انواع دغا و دغل، در کارِ حمایت از حماس هستند که رسانه‌های مخالف حکومت بر همان نهج، در کارِ حمایت از اسرائیل.

یک سوی ماجرا، دیگری را ایدئولوژی‌زده و فریب‌کار خطاب می‌کند، و دیگری فقط و تنها فقط فریاد برمی‌آورد که «تو هم چنین هستی»، در حالی که، چون طرفین مجادله هیچ‌گونه اعتقاد و التزامی به مشی حرفه‌ای رسانه‌ای ندارند، فرآورده‌ی این نوع فرآیند چیزی نیست جز تزریق ایدئولوژی به ذهن و ضمیر جامعه‌ی ایران.

مخاطبان و هواداران و حواریون این دو جبهه‌ی جدال نیز تا اطلاع ثانوی در این نوع توهم سیر می‌کنند که این فقط رسانه‌ی رقیب است که مخاطبان خود را فریب می‌دهد، در حالی که، هم‌ایشان بر اساس جهل نسبت به مبادی و معانی و مبانیِ حرفه‌ای رسانه‌ای به این نوع توهم مبتلا شده‌اند.

با این‌همه، مسئولیت اصلی و اساسی درباره این ماجرای آفت‌خیز و حسرت‌آمیز، با نظام سیاسی حاکم در ایران است. به این دلیل که این نظام با در اختیار گرفتنِ انحصارگرایانه‌ی منابع و امکانات سخت‌افزاری در کشور، طی بیش از 4 دهه، با عدم التزام به مشی حرفه‌ای رسانه‌ای، جامعه‌ی ایران را دچار این‌گونه جهالت‌ها و توهم‌ها کرد که همین جامعه حتی در «گریز از خراجات شهر» نیز چاره‌ای جز این ندارد که «بارکِش غولِ بیابانِ» رسانه‌های فارسی‌زبانِ خارجی شود که در اصل و اساسِ ماجرا چیزی نیستند جز روی دیگر همان رسانه‌های حکومتی.

در این شرایط است که آن نوع مشی ایدئولوژیک نظام سیاسی حاکم طی بیش از 4 دهه باعث شده تا مرجعیت رسانه‌ای از درون به بیرون از کشور منتقل شود، اما همان‌گونه که اشاره شد این مرجعیت رسانه‌ای در خارج از کشور نیز از منظر حرفه‌ای و اخلاقی مطلقاً دارای اعتبار و در خور اعتنا نیست. و چون چنین است، آلوده‌گی ذهن و ضمیر جامعه‌ی ایران به جهل و خطا و خرافه و توهم هم‌چنان پس از 44 سال ادامه خواهد داشت، اگرچه، در وجه غالب، آمران و عاملان در راستای این آلوده‌گی، دیگر فقط رسانه‌های حکومتی نیستند.

نی ما جوادپورمجموعه آثار

ملکه در کندوی تهلکه

اساسِ هراس از حماس

سلاما علی کلمات بقیت فی القلب

مخلوقات اشرف

بازگشت به جدید

دو حکومت، دو بختیار، دو ترور

خریدِ حمید

تقلید تولید و تولید مقلد

ایران و کاتخونِ شیعه

پیکار با انکار ایران

بی‌شـرف

نی ما جوادپور مجموعه آثار