تغییر سیاست یا تفسیر سیاست؟

«بعضی‌ها راجع به نظرات جمهوری اسلامی درباره مسئله فلسطین که صحبت می‌کنند، به دروغ می‌گویند ایران می‌گوید یهودی‌ها یا صهیونیست‌ها را باید به دریا بریزند… ما هیچ‌وقت این را نگفتیم؛ ما کسی را به دریا نمی‌ریزیم. ما می‌گوییم نظر، نظرِ مردم است. آن دولتی که با آراء مردم فلسطین تشکیل شده است تصمیم‌گیری خواهد کرد درباره مردمی که از کشورهای دیگر به آن‌جا آمده‌اند. ممکن است به همه بگوید بمانید در فلسطین… ممکن هم هست که بگویند نه؛ بعضی بروند یا همه بروند. اختیار با آن‌هاست و ما هیچ‌وقت در این زمینه نظری نداریم.»

این بخشی از سخنان اخیر رهبر انقلاب درباره شرایط ایجاد شده در فلسطین، پس از انجام عملیات طوفان‌الاقصی از جانب حماس علیه اسرائیل است. بر این اساس، عده‌ای بر این باوراند که این سخنان آیت‌الله خامنه‌ای به معنای تغییر سیاست آشکار و برجسته‌ی جمهوری اسلامی درباره اسرائیل است. اما آیا واقعاً چنین است؟

در این‌جا راه‌کار رهبر انقلاب را درباره مناقشه فلسطین و اسرائیل از منظر عمل‌گرایی و واقع‌گرایی بررسی نخواهیم کرد، بلکه تنها به این مسئله خواهیم پرداخت که آیا سیاست نظام جمهوری اسلامی درباره فلسطین و اسرائیل پس از این سخنان، دچار تغییری بنیادین خواهد شد؟

مشکل بنیادین در بررسی و ارزیابی سخنان متولیان و مسئولانِ نظامات ایدئولوژیک، همواره این است که ارتباط میان سه ساحت واقعیت‌ها، ارزش‌ها و تکالیف، در افکار و گفتار و کردارِ ایشان، ارتباطی مخدوش و ناهم‌آهنگ است. بر همین اساس، چه بسا متولیان و مسئولان این نوع نظامات، مدعایی را در ساحت ارزش‌ها یا تکالیف مطرح می‌کنند که دارای ابتناء منطقی و دقیق و عمیق بر ساحت واقعیت‌ها نیست. به دیگر بیان، در این عرصه، عرصه‌ی «است»ها و «باید»ها دارای انواع ناسازگاری‌های نظری و عملی است.

با در نظر داشتن این نکته‌ی بنیادین، به این سخنان رهبر انقلاب درباره اسرائیل توجه کنید:

«موضع ما در مقابل اسرائیل، همان موضع همیشه‌گی است. اسرائیل در منطقه، یک غده‌ی بدخیم سرطانی است که باید قطع شود و ریشه‌کن گردد.»

در این‌جا به آشکارترین شکلِ ممکن با استنتاج «باید» از «است» مواجه‌ایم. در بخش نخست، مدعای رهبر انقلاب این است:

«اسرائیل در منطقه، یک غده‌ی بدخیم سرطانی است.»

و در ادامه، بر اساس این «واقعیت»، ایشان به طرح این «باید» در وجه تکلیفی می‌پردازد:

«اسرائیل به عنوان غده‌ی سرطانی در منطقه باید قطع شود.»

در این‌جا، می‌توان و باید در وجه نخست، به بررسی و ارزیابی مدعای رهبر انقلاب در ساحت «واقعیت» پرداخت، و نشان داد که آن مدعای مبتنی بر «است» تا چه میزان دارای اعتبار است. اما اگر عزم چنین نوع مواجهه‌ای با آن مدعا داشته باشیم، نمی‌توان و نباید گامی از منظر بینش و روش از شعاع «واقعیات» بیرون نهاد. به دیگر بیان، به مدعایی درباره «الف» رجوع می‌کنیم، سپس نشان می‌دهیم که این مدعا از چه سنخ است، و در چه عرصه‌ای مطرح شده است، پس از آن است که به بررسی و ارزیابی آن مدعا از – در عرصه‌ی نظر- از منظر صدق و کذب، یا – در عرصه‌ی عمل- از منظر کارآمدی و ناکارآمدی، بر اساس روش‌شناسیِ همان عرصه می‌پردازیم.

اما مشکل بنیادین درباره این نوع مواجهه با آن مدعای مطروحه در عرصه «واقعیت» این است که، عرصه‌ی «واقعیت»، در ظل و ذیل نظامات ایدئولوژیک آن‌چنان تحت سلطه و سیطره‌ی مدعیات ارزشی و تکلیفی قرار دارند که امکان بررسی و ارزیابی آن مدعیاتِ مبتنی بر «واقعیت»، بر اساس موازین و معاییر و روش‌های آن عرصه، در مرزهای غیرممکن قرار دارد.

به دیگر بیان، در ظل و ذیل این نوع نظامات، با سلطه و سیطره‌ی ارزش‌ها و تکالیف بر واقعیات مواجه‌ایم. اما این، تمام ماجرا نیست.

اینک به یکی دیگر از سخنان رهبر انقلاب درباره اسرائیل توجه کنیم:

« نباید شک کرد که شجره‌ى خبیثه‌ى اسرائیل که “اجتثت من فوق الارض ما لها من قرار”، هیچ پایه و پایگاه و استمرارى نخواهد داشت و بى‌شک نابود خواهد شد.»

در این‌جا، رهبر انقلاب، اسرائیل را در مقام «ارزشی»، مصداق این آیه‌ی قرآن می‌داند «اجتثت من فوق الارض ما لها من قرار». اما مواجهه از منظر اعتبارسنجی با این مدعا، بر اساس وجه غالب «واقعیت» که در ادامه‌ی همین سخنان آمده، در ظل و ذیل نظام جمهوری اسلامی ایران در مرزهای غیرممکن قرار دارد، آن‌جا که رهبر انقلاب می‌گوید «اسرائیل هیچ پایه و پایگاه و استمرارى نخواهد داشت و بى‌شک نابود خواهد شد.» در این‌جا، مدعایی در عرصه‌ی «واقعیت» است که با آغشته شدن به ایدئولوژی، مسیر هر نوع ارزیابی و بررسیِ مدعای دیگر در ساحت «ارزشی» را مسدود کرده است.

تکرارِ این روند در راستای عدم سازگاری میان سه ساحت واقعیات و ارزش‌ها و تکالیف، باعث می‌شود تا آن‌چه مسئولان و متولیان نظامات ایدئولوژيک در عرصه‌ی سیاست مطرح می‌کنند، از این منظر مورد تأیید عده‌ای قرار بگیرد که «این یک امتیاز مثبت برای اهل سیاست محسوب می‌شود که به طرح نظراتی در عرصه‌ی عمومی بپردازند که دارای قابلیتِ تفسیرها و تأویل‌های متعدد و متنوع در شرایط مختلف باشد.»

اینک، از همین منظرِ اخیر، به ارتباط میان نظرات اخیر رهبر انقلاب با نظرات سابق ایشان درباره اسرائیل بپردازیم. البته این تکیه و تأکید بر «آراء مردم فلسطین» را در سخنان سابق ایشان نیز می‌توان یافت، اما پرسش بنیادین این است که چه ارتباطی میان این سه مدعای ایشان وجود دارد:

تأیید اقدام در راستای نابودی اسرائیل
تأیید مخالفت با به دریا ریختن مردم اسرائیل
تأیید رجوع به آراء مردم فلسطین در راستای رفع مناقشه‌ی فلسطین و اسرائیل

در این‌جا، رهبری و هواداران مشی ایشان، به راحتی می‌توانند در صور این مدعا بدمند که هیچ‌گونه ناسازگاری میان این سه مدعا وجود ندارد، چرا که، اگر بر اساس نظر ایشان مبنی بر رجوع به «آراء مردم فلسطین» نیز عمل شود، نتیجه‌ای جز «نابودی اسرائیل» در میان نخواهد بود. به دیگر بیان، مدعای حضرات در این قالبِ «استدلالی» قابل ارائه خواهد بود:

«اگر به آراء مردم فلسطین مراجعه شود اسرائیل نابود خواهد شد،

به آراء مردم فلسطین رجوع می شود،

پس اسرائیل نابود خواهد شد.»

با توجه به آن‌چه مطرح شد، در ظل و ذیل هر نظامی که ارتباط میان سه ساحت واقعیات و ارزش‌ها و تکالیف، ارتباطی ایدئولوژیک و مخدوش باشد، اصولاً و اساساً امکان بررسی و ارزیابیِ دقیق و عمیقِ مدعیات مسئولان و متولیان آن نظام، ممکن نخواهد بود. از دیگرسو، می‌دانیم که عرصه‌ی سیاست، عرصه‌ای نیست که اهل خبرت در آن به طرح مدعیاتی بپردازند و رفتاری انجام دهند که بدون راه بازگشت باشد، و این مسئله درباره ایدئولوژیک‌ترین نظامات سیاسی نیز صادق است. و چون چنین است، سیاست غالب و غایی نظام جمهوری اسلامی را درباره فلسطین و اسرائیل، تا اطلاع ثانوی، از طریق بررسی و ارزیابی سخنان رهبر انقلاب و سایر مسئولان و متولیان این نظام، نمی‌توان دریافت. چرا که، هرگونه اثبات عدم سازگاری در این مجموعه سخنان، خود مبتنی بر وجود ناسازگاری بنیادین دیگری است در ارتباط میان ساحت واقعیات و ارزشها و تکالیف در نظام نظریِ ایشان. با وجود این ناسازگاریِ بنیادینِ ایدئولوژیکِ اخیر، حتی سازگاری در ساحت گفتار مسئولان و متولیان نظام نیز دارای اعتبار و در خور اعتنا نخواهد بود.

نی ما جوادپورمجموعه آثار

در آفاتِ مردم

شورشِ هویت طلبان

بین طبقه پانزدهم و شانزدهم

مخلوقات اشرف

بازگشت به جدید

دو حکومت، دو بختیار، دو ترور

خریدِ حمید

تقلید تولید و تولید مقلد

ایران و کاتخونِ شیعه

پیکار با انکار ایران

بی‌شـرف

نی ما جوادپور مجموعه آثار