تشکیک در تفکیک – نی ما جوادپور

حمایت روسیه از موضع کشورهای عضو شورای هم‌کاری خلیج فارس درباره مالکیت ایران بر جزایر سه‌گانه، با دو نوع مواجهه‌ی غالب در عرصه سیاسی کشور مواجه شده است.

معنا و مبنای مواجهه‌ی نخست از این قرار و بر این مدار است که روسیه بار دیگر بر اساس عادت مألوف و طریق معروف، از پشت به ایران خنجر زده است. و معنا و مبنای مواجهه‌ی دوم این است که موضع اخیر روسیه در عرصه‌ی سیاست، جز از منظر مجادلات مقطعی و موسمی از باب توازن قوا و منافع در روابط بین‌الملل، اعتباری ندارد. بر اساس نوع مواجهه‌ی دوم، در عرصه‌ی سیاست، کسی پشت به دیگری ندارد تا با زخم خنجر مواجه شود، بلکه، در این عرصه، تمامی نیروها رو در روی یک‌دیگر قرار دارند و هرلحظه آماده‌ی حمله و هجمه‌ی پنهان و آشکارِ دوستان و دشمنان هستند.

اما ورای این دو نوع مواجهه، سزاست که به تبیین واقعه‌ی اخیر از منظر ارتباط میان سیاست داخلی و سیاست خارجیِ جمهوری اسلامی، و نوع مواجهه‌ی بخش‌هایی از اپوزیسیون جمهوری اسلامی، با این واقعه پرداخت.

از نخستین روزهای پس از انقلاب 1357 در ایران، جامعه‌ی ایران با واقعیتی انکارناپذیر به عنوان «انقلاب» مواجه شد. این واقعیتِ ستبر و سترگ، ورای تمامی شوخی‌های اهل ایدئولوژی با مفلهیم، واقعیتی نبود که تحت تأثیر جعل واژگان جدید و تحول و تبدلِ ایدئولوژیک مفاهیم، به عنوان «شورش» یا «کودتا» یا «خیانت»، در تاریخ ثبت شود. اما، در عین حال، با استقرار نظام جمهوری اسلامی در ایران، بخش‌هایی از اهالی اردوگاه انقلابیون 1357 در مخالفت با مبادی و مبانی این نوع نظام، در اردوگاه انقلاب ماندند اما گام در اردوگاه جمهوری اسلامی، نگذاشتند. در ادامه، در سیر تاریخیِ نظام جمهوری اسلامی، افراد و گروه‌های دیگری در مخالفت با مشی «جمهوری اسلامیِ تاریخی»، از اردوگاه نظام جمهوری اسلامی خارج شدند.

بر اساس خروج‌های مذکور، اردوگاه انقلابیون 1357 به 3 بخش تقسیم شد:

حامیان انقلاب 1357 و مخالفان جمهوری اسلامی
حامیان انقلاب 1357 و مخالفان جمهوری اسلامیِ تاریخی
حامیان انقلاب 1357 و حامیان جمهوری اسلامیِ تاریخی

در این شرایط، قوت و وسعتِ نیروهای فعال در دو اردوگاه نخست، می‌توانست خطری بسیار مهم در راستای استمرار نظام جمهوریِ اسلامیِ تاریخی محسوب شود. اما، در این دوران و در این میدان، این صدام بود که با حمله‌ی نظامی به ایران، شرایط حاکم بر مناسبات قدرت در سه‌گانه‌ی مذکور را به نفع نظام جمهوری اسلامی تغییر داد. سال‌ها قبل، مبادی و مبانی و معانی این مدعای اخیر را در مقاله‌ای با عنوان «سیاست جنگی و جنگ سیاسی» تبیین کرده‌ام. اما، خلاصه آن‌که، حمله‌ی صدام به ایران، سبب شد تا آرمانِ دفاع از جمهوری اسلامی، بدل به آرمانِ دفاع از ایران شود. از این جهت و بر این نمط بود که «جنگ برای متولیان نظام جمهوری اسلامی، نعمت بود».

با تحول و تبدلی که پس از حمله‌ی نظامی عراق به ایران از منظرِ ترجیح «دفاع از ایران» در برابر «دفاع از جمهوری اسلامی» انجام شد، دو اردوگاهِ انقلابیونِ مخالفِ نظام جمهوری اسلامی، و مخالفان نظام جمهوری اسلامی تاریخی، طی سال‌های مهم و تأثیرگذار دهه‌ی 60 شمسی، به محاقِ انفعال رفتند.

در نیمه‌ی دوم همین دهه، حمله‌ی نظامی سازمان مجاهدین خلق با حمایت عراق علیه ایران، تیر خلاصی بود بر پیکرِ بخش اعظم اردوگاه «حامیانِ انقلاب 1357و مخالفانِ جمهوری اسلامی تاریخی.»

اما حدود 34 سال پس از آن جنگ تاریخی، در عرصه‌ی واقعیات ملموس و مشهودِ سیاسی، خبر و اثری از حضور تأثیرگذار اردوگاه حامیان انقلاب 1357و مخالفان جمهوری اسلامی، در میان نیست. اما، در اردوگاه حامیان انقلاب 1357و مخالفانِ جمهوری اسلامی تاریخی، نیروهای مهم و تأثیرگذاری در درون کشور وجود دارند، از جمله، اصلاح‌طلبان دوم خردادی، و اردوگاه حامیان احمدی‌نژاد، و بخش‌های ریزش کرده‌ای از جناح راست.

در سوی دیگر میدان، هواداران سلسله‌ی پهلوی قرار دارند که از اصل و اساس در اردوگاه مخالفت با انقلاب 1357 و جمهوری اسلامی قرار دارند.

با توجه به این ترسیم مختصات در عرصه‌ی سیاسیِ ایرانِ امروز، به ماجرای حمایت روسیه از موضع کشورهای عضو شورای هم‌کاری خلیج فارس، درباره مالکیتِ جزایر سه‌گانه، بازگردیم.

همان‌گونه که پیش از این، در دیگر جای نشان داده‌ام، اصلاح‌طلبان دوم خردادی در شرایط کنونی در جای‌گاه «اپوزیسیون محدودیت‌گرا»ی جمهوری اسلامی قرار دارند، و حامیان سلسله‌ی پهلوی در جایگاه «اپوزیسیون انقلابیِ» این نظام. به دیگر بیان، سیمای کلانِ اردوگاه منتقدان و مخالفان نظام جمهوری اسلامی در شرایط کنونی از این قرار و بر این مدار است:

حامیان انقلاب 1357 و مخالفان جمهوری اسلامی تاریخی
مخالفان انقلاب 1357 و مخالفان جمهوری اسلامی

این دو اردوگاه، آشکارا با مشی اخیر روسیه درباره مالکیت ایران بر جزایر سه‌گانه، اعلام مخالفت کرده‌اند. هر دو گروه نیز بر عدم انسجام و استحکام سیاست خارجی کنونی جمهوری اسلامی تأکید کرده، و از سیاست «گردش به شرق» نظام جمهوری اسلامی انتقاد کرده‌اند.

پرواضح است که انتقادات گروه دوم، درباره واقعه‌ی اخیر، بر اساس نوع و لونِ مخالفتِ سیاسی با نظامِ حاکم در ایران، از نوع انتقادات گروه نخست، از شدت و وسعت بیشتری برخوردار است. اما علی‌رغم این مسئله، گروه دوم، با انتقاد از موضع اخیر روسیه، در صور این مدعا دمیده که دفاع از ایران، قابل تقلیل به دفاع از جمهوری اسلامی نیست، یا به دیگر بیان، دفاع از ایران، مقدم است بر مخالفت با جمهوری اسلامی. اما، می‌دانیم که تالی منطقی این مدعا چنین است که مشی نظام جمهوری اسلامی در عرصه‌ی سیاست داخلی و خارجی، در راستای آسیب رساندن به ایران است.

بنابراین، در اردوگاه مخالفان انقلاب 1357و مخالفان جمهوری اسلامی، با تفکیک آشکاری میان «ایران» و «جمهوری اسلامی» مواجه‌ایم، در حالی که در اردوگاه حامیان انقلاب 1357 و مخالفان جمهوری اسلامی تاریخی، این تفکیک به صورت برجسته و آشکار مطرح نیست.

با در نظر داشتن این تفکیک، وقوع و تکرار مواردی چون موضع‌گیری اخیر روسیه درباره جزایر سه‌گانه، در عرصه‌ی مواجهه با اپوزیسیون، بیش و پیش از هرکس در راستای منافع نظام جمهوری اسلامی است. به این دلیل که، نظام جمهوری اسلامی، مشخصاً از میانه‌ی دهه‌ی 80 هرچه در توان داشت به کار گرفت تا در راستای حفاظت و حراست از استقرار و استمرار خود، از «ایدئولوژیِ اسلام»، گذاری داشته باشد به «ایدئولوژیِ ایران». پیش از این، در چندین مقاله و سخن‌رانی، درباره‌ی معنا و مبنای این گذار به طرح بحث پرداخته‌، و خطرات تبدیل «ایران» به ایدئولوژی را مطرح کرده‌ام.

اما در راستای همین گذار است که نظام جمهوری اسلامی، می‌تواند باردیگر، بارِ سنگینِ انتقادات و مخالفت‌ها با خود را از دوش برگرفته و بر دوشِ «ایران» گذارد. به دیگر بیان، اپوزیسیون انقلابی موضع‌گیری اخیر روسیه درباره جزایر سه‌گانه را در راستای حمله و هجمه به «ایران»، تفسیر کرد، این تفسیر، البته که تفسیری دارای اعتبار و در خور اعتناست، اما در غایتِ ماجرا، باعث برداشته شدن بارِ سنگینی از دوش نظام حاکم خواهد شد.

نظام جمهوری اسلامی، در این شرایط، به صد زبان در فریاد است که وقایعی چون موضع‌گیری اخیر روسیه و کشورهای عضو شورای هم‌کاری خلیج فارس، لزوماً حملاتی علیه نظام سیاسی حاکم در ایران نیست، بلکه، در غایتِ ماجرا، حملاتی علیه «ایران» است. از این منظر، متولیان نظام، به همان نسبت که حمله‌ی صدام به ایران را «نعمت» دانستند، موضع‌گیری اخیر روسیه را نیز «نعمت» می‌دانند؛ نعمتی که باعثِ برداشته شدنِ بار فشارها از دوشِ «جمهوری اسلامی»، و انتقالِ آن بر دوشِ «ایران» خواهد شد. و چون چنین است، بازهم در یکی از حساس‌ترین مقاطع تاریخ نظام جمهوری اسلامی، بر اثر تحولات و تبدلاتِ جاری در عرصه‌ی سیاست خارجی، جمهوری اسلامی از این امکان در راستای منافع خود برخوردار است که آرمانِ دفاع از جمهوری اسلامی را بدل به آرمانِ دفاع از ایران کند.

اپوزیسیون محدودیت‌گرا، و اپوزیسیون انقلابی، بنا بر ماهیت و جایگاهِ سیاسی خود، ماجرای اخیر را تنها از یک منظر به نظاره نشسته‌اند که آن هم چیزی نیست جز این‌که موضع‌گیری اخیر روسیه نشان‌گرِ ضعف نظام جمهوری اسلامی در عرصه‌ی سیاست داخلی و خارجی، و ناتوانی این نظام در دفاع از ایران است، در حالی که، این سکه، روی دیگری نیز دارد که عدم توجه به آن طیره‌ی عقل خواهد بود.

اپوزیسیون انقلابی در این دوران، می‌کوشد تا بیش از پیش، به تفکیک میان «ایران» و «جمهوری اسلامی» مشروعیتِ توده‌ای بخشد، در حالی که، چون نیک بنگری، طی حدود دو دهه‌ی اخیر، مؤسس و مروّج این تفکیک، بیش و پیش از هرکس، هسته‌ی مرکزی نظام جمهوری اسلامی بود.

تبیین ارتباط سیاسی میان «ایران» و «حکومتِ ایران»، نیازمندِ نظریه‌ای است که طرح و بسط آن از درون اردوگاه مبارزان سیاسی، در مرزهای غیرممکن قرار دارد. اما حتی در خلأ وجود چنین نظریه‌ای، می‌توان نشان داد که میزان بهره‌مندیِ نظام حاکم، از هرگونه تفکیک ایدئولوژیکِ «ایران» و «حکومت ایران»، بسی بیش از اپوزیسیون انقلابی خواهد بود.

نی ما جوادپورمجموعه آثار

شاگرد که بودی که چنین استادی؟!

آقای فرهادی! نگذار «ما» موفق شویم

انتر اصلاح‌طلبی دوم خردادی و لوطی نظام

مخلوقات اشرف

بازگشت به جدید

دو حکومت، دو بختیار، دو ترور

خریدِ حمید

تقلید تولید و تولید مقلد

ایران و کاتخونِ شیعه

پیکار با انکار ایران

بی‌شـرف

نی ما جوادپور مجموعه آثار