بدانید که می‌داند – نی ما جوادپور

میرزا محسن‌خان اعتمادالسلطنه از مقربان شاه قاجار در عهد ناصری بود. هم‌او، در کتاب‌هایی به ثبت و ضبط و شرحِ وقایع سیاسی در آن دوران می‌پرداخت. اما از آن جهت و بر آن نمط که در ظل و ذیل استبداد ناصری، ثبت و ضبط و شرحِ مسائل مستحدثه در عرصه‌ی سیاست، از موضعِ انتقادی، در مرزهای غیرممکن قرار داشت، میرزا محمدحسن‌خان روایات تاریخی خود، از آن‌چه در ایران، و بر ایران و ایرانیان می‎‎گذشت را به دو نوع و لون ثبت و ضبط و شرح می‌کرد.

اعتمادالسلطنه، روایت انتقادی خود از وقایع تاریخی را، در کتابی با عنوان «روزنامه‌ی خاطرات» می‌نوشت، و همان وقایع را با در نظر داشتنِ مطالعه و بررسی از جانب شاه قاجار، در کتابی دیگر می‌نگاشت ذیل عنوان «المآثر و الآثار».

مطالعه و بررسی این دو کتاب، اهل نظر را با سیمایی آغشته به انواع آیرونی مواجه می‌سازد. حضرت‌اش در «روزنامه‌ی خاطرات» که کتابی «خصوصی» است، قلم در وادیِ شکایت از جهل و جورِ شاه قاجار می‌راند، و در دیگر آثاری که جنبه‌ی «عمومی» دارد، همان قلم را جز در خدمتِ تکیه و تأکید بر برجسته‌سازیِ محاسن و مکارم ناصرالدین شاه، به کار نمی‌گیرد.

میرزا محسن‌خان را در روایتی نه چندان دقیق و عمیق، بانی «سانسورِ» جراید و کتاب‌ها در عهد ناصری نامیده‌اند، در حالی که، حضرت‌اش از فراست‌ها و ذکاوت‌ها و درایت‌های لازم برای رجلی روش‌اندیش، بی‌بهره نبود.

حدود یک سده پس از به تاریخ پیوستنِ تاریخ‌نویسی چون اعتمادالسلطنه، عطاالله مهاجرانی به عنوان یک «پژوهش‌گرِ تاریخ» بر مسند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در نظام جمهوری اسلامی ایران نشست. مهاجرانی، حدود 18سال پیش از آن، سابقه‌ی فعالیت در عرصه‌ی قوه مقننه و مجریه داشت و با مناسبات حاکم بر عرصه‌ی سیاست در زمان و زمانه و زمینه‌ی خود بیگانه نبود. بر این اساس، هم‌او، بیش و پیش از دیگران، می‌دانست که سرچشمه‌ی آن‌چه در دوران صدرات و زعامت در عرصه‌ی «فرهنگ»، بر او گذشت، مبانی سیاستی بود که متن و بطن آن از پاشنه تا پیشانی آلوده به عدم مدارا با منتقدان و مخالفانِ «ایدئولوژی رسمی» حاکم در کشور بود.

حضرات، تحت لوای «اصلاح‌طلبی دوم خردادی»، خام‌اندیشانه در صور این مدعا می‌دمیدند که این نوع مناسبات در عرصه‌ی سیاست را می‌توان و باید بر سبیل «اصلاحات رسمی» از موضع فرهنگ، دچار تحول و تبدل کرد.

عزل مهاجرانی و ذبحِ مناسبات فرهنگیِ «غیر رسمی» در مذبح «سیاست رسمی»، فرجام محتوم حضور عطاالله مهاجرانی در وادی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود.

اما، در ادامه، مهاجرانی باز هم بر اساس عادت مألوف و طریق معروف، رخت به وادی سیاست کشید، و در این دوران و در این میدان نیز بر اساس آن‌چه در خرداد 1388در انتخابات دهم ریاست جمهوری رقم خورد؛ «چنان که افتد و دانی»، پا در خاکِ دفاعِ توأمان از میراث دولت‌های رفسنجانی و خاتمی، سفت کرد.

اما بر آگاهان به رموزِ امور پوشیده نبود که بسیاری از مدافعات او از میراث این دو دولت، به هیچ وجه دارای اعتبار و در خورِ اعتنا نبود. علاوه بر این، اندک آشنایی با دقت و خبرت مهاجرانی در عرصه‌ی علم و فلسفه و معرفت، کافی بود تا دریابیم که آن‌چه حضرت‌اش در راستای آن مدافعات مطرح می‌کرد، ورای بی‌اعتباری، دارای تناسبی با آن نوع دقت‌ها و خبرت‌های او نبود.

سیر تحولات سیاسی، و تبدلاتِ ایدئولوژیک، حدود یک دهه پس از خرداد 1388سبب شد تا حضرت‌اش عطف عنانی جالب توجه در میدان مدافعات خود از نظام جمهوری اسلامی داشته باشد. او که در این دوران جلای وطن کرده بود، از متن و بطن پایتخت کشوری که جوانی خود را در حمله و هجمه‌ی ایدئولوژیک به آن گذرانده بود، هرچه در توان داشت در دفاع از کارنامه‌ی سیاسی آیت‌الله خامنه ای به کار گرفت.

در این‌جا نیز، همان آگاهان به رموزِ امور، می‌دانستند که آن‌چه حضرت‌اش مطرح می‌کند در به‌ترین حالت، چیزی نیست جز افاداتی از موضع «يقولون بأفواههم ما ليس في قلوبهم».

عطاالله مهاجرانی، البته خلفِ صالحِ سیدروح الله خمینی است؛ هم‌او که در عرصه‌ی سیاست، بر این باور بود که در شرایط ناسازگاری میان «حقیقت» و «مصلحت»، هم‌واره باید به ذبح حقیقت در مذبح مصلحت پرداخت. بر این اساس، سزاست بدانیم که مهاجرانی بیش و پیش از هرکس، می‌داند که آن‌چه در مقام دفاع از میراث نظام جمهوری اسلامی و رهبریِ انقلاب مطرح می‌کند، در بسیاری از موارد، دارای اعتبار و در خورِ اعتنا نیست. اما، از این جهت و بر این نمط که مصلحت در تقویتِ و تجهیزِ اردوگاهِ نظام در مواجهه با «اپوزیسیون» است، می‌توان و باید گردنِ حقیقت را به تیغِ مصلحت سپرد و آن را «قربت الی الحفظ النظام»، قربانی کرد.

بر این اساس، آن‌چه عطاالله مهاجرانی در این دوران و در این میدان، در مقام این‌گونه مدافعات از نظام و رهبری مطرح می‌کند را باید از نوع و لونِ روایاتِ میرزاحسن‌خان اعتمادالسلطنه در «المآثر و الآثار» دانست، و چون چنین است، باید در آینده‌ای پس از نظام، یا پس از مهاجرانی، در انتظار انتشار «روزنامه‌ی خاطرات» مهاجرانی نیز بود.

نی ما جوادپورمجموعه آثار

زاده شدن بی‌مادر

آزمون پرونده هسته ای و رفراندوم

میرزا رضا در پنسیلوانیا

مخلوقات اشرف

بازگشت به جدید

دو حکومت، دو بختیار، دو ترور

خریدِ حمید

تقلید تولید و تولید مقلد

ایران و کاتخونِ شیعه

پیکار با انکار ایران

بی‌شـرف

نی ما جوادپور مجموعه آثار