از “بودن” تا “شدن” – نی ما جوادپور

شکسپیر از تبار عالمانی ست که انسان شناسی واقعگرایانه به مثابه ستونه خیمه ی آثارشان بشمار می رود …

شکسپیر تنها خالق مجموعه ای از نمایشنامه ها و اشعار نیست، شکسپیر پیش و بیش از آن “خالق شخصیت هایی” ست که انسان را بما هو انسان نمایش می دهند، و مجموعه ی این شخصیت ها در مجموعه آثار اوست که ما را با مجموعه ای از آنچه بصورت بالفعل و بالقوه در خود داریم مواجه می کند …

وجوه “انسان شناسی واقعگرایانه” و “روانشناسی انسانگرا”( که قرنها بعد در سطحی دقیق تر مبتنی بر روش شناسی ِ مشخص ِ علمی از جانب “روانشناسان موج سوم”؛ کسانی چون کارل راجرز، آبراهام مزلو و ویکتور فرانکل مطرح شد) در آثار شکسپیر از گذشته تا هنوز و از هنوز تا همیشه می تواند چراغ راه انسان باشد در عبور از کوره راه های ظلمت خیز روزگار …

“لیر شاه” تراژدی ِ پدر و فرزندانی ست که باید شرنگ ِ شرارت هایی شرم آور بنوشند تا در نهایت دریابند که روابط انسانی در هر سطح و مقام و مرتبه را باید در “انسان شدن” فهمید و آغاز کرد …

پس از درک و رعایت “انسان شدن” است که می توان در سایه ی باور به جایگاه “پدر،مادر،فرزند،خواهر و برادر بودن” آرمید …

این سلوک ِ مسئولیت مدارانه از “بودن” به “شدن” است که سلاله ی “انسانیت” محسوب می شود …

“لیر شاه” را با هم بخوانیم تا دریابیم که تشابه جایگاه ِ”خواهر بودن” چگونه می تواند سرشار از تفاوت در جایگاه “انسان شدن” باشد… و این مهم را شکسپیر در نمایش ِ وجوه مشابه و متفاوت ِ سه شخصیت در برابر ما قرار می دهد ؛ گونریل ، ریگان و کوردیلیا …

“لیرشاه” را باهم بخوانیم تا دریابیم که دعوی ِ اصالت “برادری”، آنگاه که عاری از شرافت و انسانیت باشد چگونه می تواند در برابر چشمان روزگار فرجامی همچون از حدقه درآوردن چشمان پدر و ریختن خون ِ برادر را رقم زند … و این مهم را شکسپیر در نمایش وجوه مشابه و متفاوت سه شخصیت در برابر ما قرار می دهد ؛ گلوستر ، ادموند و ادگار …

“لیرشاه” را باهم بخوانیم تا دریابیم ارزش ِ همراهان ِ “منتقد” و “مستقل” را در برابر آفات ِ وجود همراهان ِ بی مایه و چاپلوس … و این مهم را شکسپیر در به نمایش نهادن دو شخصیت ِ ” کنت ” و ” دلقک ” به ما می آموزد …

“کنت” نمونه ی بارز ِ معجون ِ جان افزای ِ “وفاداری و انتقاد” است … و مثال ِ ملموس ِ “دلسپرده بودن” و “سر سپرده نبودن” …

و در این میان احوال و افعال و اقوال دو “پدر” بسیار عبرت آمیز و حسرت خیز است ؛ “لیر” و “گلوستر” …

هر دو پدرهایی هستند که ستون ِ گمان های خود به فرزندان را نه بر خاک ِ تعقل بلکه بر آب تعبد نهاده اند …

آنگاه که “لیر” در هنگامه ی تقسیم ِ میراث ِ سلطنت میان فرزندان خود تنها به “زبان” توجه و از “نگریستن” غفلت کرد و جز چاپلوسی و سرسپردگی در پی چیزی نبود …

و آنگاه که ” گلوستر” در هنگامه ی طغیان ِ ظنون ِ بی اساس، تنها به آنچه بر “زبان” ِ ادموند آمد تکه کرد و از “نگریستن” ِ مبتنی بر تعقل و تامل بر احوال و افعال ِ “ادگار” غفلت ورزید …

فرجام آن شد که هر دو “پدر” در مکتب تجربیات مبتنی بر گذر زمان، درسی از روزگار بگیرند که پیش از آن از هیچ آموزگار نگرفته بودند …

“گلوستر” پدری شد که تاوان “چشم فروبستن” بر حقیقت را با از حدقه بیرون شدن ِ دو چشم داد و احوال او در آن دوران چه قرابتی داشت با این شعر شاملو که ؛

آه اسفندیار مغموم !

تو را آن به که چشم فرو پوشیده باشی …

“گلوستر” در ابتدای صحنه ی اول از پرده ی چهارم می گوید ؛

” من راهی در پیش ندارم و از این جهت محتاج چشم نیستم. وقتی قدرت دیدن داشتم دچار لغزش می شدم. اغلب دیده شده که امتیازاتمان گمراهمان می کنند و چون تبدیل به نقص شدند وسیله ی آسودگیمان می گردند”…

اما “گلوستر” این جمله را جز برای تسلی خاطر ِ پریشان خود نمی گوید، چرا که حتی پس از وداع با دوچشم نیز روی “آسودگی” نمی بیند …

“پدر” باید بیاموزد و این آموزه را به فرزندان انتقال دهد که تفاوتی ست میان “دیدن” و “نگاه کردن” …

“گلوستر” و “لیر” تمامی آن دسیسه ها و چاپلوسی ها و صحنه آرایی ها را “می دیدند” اما به آنها “نگاه نمی کردند” …

شکسپیر در “لیرشاه” چشمان ِ “گلوستر” را از حدقه در می آورد و او را با چشمه ی جوشان خون و اشک در بیابانها روان می کند تا مولانا اینچنین از جان او لب به دعا گشاید ؛

بعد از این ما دیده خواهیم از تو بس

تا نپوشد بحر را خاشاک و خس

“لیر” نیز در روزگار عسرت لب به گلایه از زمین و آسمان می گشاید که چرا اینگونه ظلمت گستر شده اید که آدمی را توان و امکان دیدن روشنایی نیست … اما پادشاه ِ پدر باید بیاموزد که تنها ظلمت خیزی زمانه نیست که مانع و رادع ِ مشاده ی نور است، بل آنگونه که ابراهیم گلستان گفت ؛

” برای دیدن روز کافی نیست، چشم می خواهد …”

نی ما جوادپورمجموعه آثار

فرزندان ِ آسیب ؛ مادران ِ خطر

پایان مرگ

برای او یا به عشق او ؟

مخلوقات اشرف

بازگشت به جدید

دو حکومت، دو بختیار، دو ترور

خریدِ حمید

تقلید تولید و تولید مقلد

ایران و کاتخونِ شیعه

پیکار با انکار ایران

بی‌شـرف

نی ما جوادپور مجموعه آثار